مزیت های کاربرد کاهگل
*مزیت های کاربرد کاهگل* طرح اختلاط کاهگل برای ساخت یک مترمکعب کاهگل در حدود چهل تا چهل و پنج کیلوگرم کاه، ۱٬۰۸ متر مکعب خاک رس و ۴۱۴ لیتر آب لازم است کاربرد ملات کاهگل در گذشته شامل : عایق رطوبتی و حرارتی یعنی اندود پشت بام، پوشش سطوح داخلی و خارجی فضاهای معماری خشتی، حفاظت از دیوارهای خشتی، نگهداری توفال‌های سقف با ضخامت مناسب و … و در نواحی کوهستانی بجای اندود و پوشش کاهگل از ترکیب خاک رس، شن و سنگ ریزه استفاده می‌شد . در برخی موارد نیز برای ایجاد نوعی اندود مقاوم در زیر آب از ترکیب خاک رس، کاه و نمک استفاده می‌شد. کاربرد این نوع اندود را در جام‌های نور گیر حمام‌ها می‌توان شاهد بود. کاربرد کاهگل در زمان ما نیز درحال توسعه چشمگيري است که در مقالات دیگر خواهیم پرداخت کاهگل به طرز عجیبی با زندگی ایرانی تناسب داشته و شگفتی‌هایی را در خود دارد. کاهگل در قالب تناسبات دلپذیر ترکیب با کاشی، چوب و یا سنگ و مصالحی مشابه ترکیب شده و معماران ایرانی از آن‌ها برای تزیین ساختمان‌ها کمک گرفته‌اند. در مجموع شهر ایرانی برای مردم این سرزمین با خصوصیاتی معین و با یک معماری موزون، اصیل و تناسبات زیبا بنا شده است. با بهره‌گیری از کاهگل و بر روی فلات ایران، در چشم انداز شهرها، بام‌های کاهگلی میان آدمیان و حرارت خورشید حفاظ می‌شده‌اند. بدین ترتیب بادگیرها شهر را تهویه کرده، نورگیرها به تالارها و هشتی‌ها سایهٔ روشن ملایمی می‌داده‌اند و حیاط‌های گود که اتاق‌ها آن‌ها را دور می‌زده‌اند با یک حوض سنگی و چند درخت در میان گرفته، به زندگی ایرانی لطافت می‌بخشیده‌اند… هم اکنون نیز حجم‌های کاهگلی، بام‌های گنبدی و بادگیرهای سر به آسمان کشیده پوشش دالان‌ها و تیمچه‌های بازاری، حسینیه‌ها و بالاخره گنبد و مناره‌های مسجد جامع و مساجد دیگر و بقعه‌ها به چشم می‌خورد. با این وصف باید تأکید کرد که تاریخ شروع مصرف کاهگل را در تمدن ایران نمی‌توان دقیقاً تعیین نمود لکن وجود آن در قدیم‌ترین آثار معماری فلات دلیلی است بر این که کاهگل با زندگی اقوام سرزمین ایران از ابتدا آمیخته شده و شناسایی و استفاده از آن طی قرون نسل به نسل رسیده است. برای آسایش قوم ایرانی معماران، شهرها را با قشری از کاهگل پوشانیدند و از میان این پوشش سبزی شاخه درختان از حیاط‌ها بیرون آمد. رنگ دلنشین کاهگل نه تنها زیبایی فوق‌العاده‌ای به شهر ایرانی می‌داده بلکه بر زندگی مردم روشنی و رنگ بخصوصی می‌پاشیده است. کاهگل در سرزمین ما به صورت یکی از مصالح اساسی در انواع معماری مختلف بکار رفته و با دست آدمیان و با نیت خوش به روی همه شهرهای ایرانی کشیده شده و زندگی در شرایط اقلیمی بهتری زیر حمایت آن ادامه می‌یافت. ترتیب ماده کاهگل از ابتدا تا امروز یکسان بوده و شامل دو ماده ساده است. ماده اول کاه است که پس از دروی گندم و خشک شدن و کوبیدن و با کمک چهار شاخ به هوا پرتاب کردن با جزئی نسیم، از دانه‌های گندم جدا شده آرام بر روی زمین می‌ریخت، سپس آن را جمع‌آوری نموده و برای مصرف‌های مختلفی انباشته می‌کردند. به این ترتیب در اغلب نقاط ایران کاه به آسانی و به ارزانی به دست می‌آمد، الیاف آن گل را به هم کشیده و مسلح می‌کند همان‌طور که آهن بتون را مسلح می‌کند ماده دوم گل است که حتی المقدور برای ساختن از خاک رس استفاده می‌شد. پیش از این که خاک را آب بدهند آن را با کاه به خوبی می‌آمیزند و به شکل تپه کوچکی در می‌آورند، میان آن را گود می‌کنند و داخل آن به نرمی آب می‌ریزند، خاک و کاه را با آب می‌اندازند تا در آب گل، زردی کاه نمودار شود، سپس خمیر را مالش می‌دهند و به تدریج کاهگل ساخته می‌شود. با وجودی که ساختن این خمیر در نهایت سادگی انجام می‌شد، درحال حاضر چگونگی مخلوط و مقدار هر کدام از مواد امری حساس می‌بود، چرا که با کمبود کاه مادهٔ کاهگل ترک بر می‌دارد و با کمبود مقدار خاک الیاف کاه مانع روانی آب باران می‌شود. کاهگلی که برای پوشش بام‌ها ساخته می‌شده است کاه کمتری داشت و در عوض به خمیر آن خاک شنی، از شن چاه می‌افزودند تا در مقابل باران به جای کاه قشر کاهگل را تقویت نماید و برای کاهگلی که برای پوشش دیوار بود کاه بیشتری به مخلوط اضافه می‌کردند تا متن کاهگل صاف‌تر شود و نیز ترک نخورد با خاک رس سرخ‌تر، کاهگل رنگ سرخی به خود می‌گرفت و متن آن برای گرفتن نقوشی از گچ آماده می‌شد. لایه کاهگل عایق است، گرما و سرما از آن عبور نمی‌کند، باران از پوشش‌های گنبدی و سقف‌های طاقی آن نشت نمی‌کند، همهمهٔ کوچه‌ها و بازارها در آن گم می‌شود و لازم به توضیح نیست که گردآمدن خواص این چند عایق در کاهگل، استثنایی است قیمت کاهگل ارزان است و در اغلب شهرهای ایران به فراوانی وجود دارد . کاهگل را همه افراد می‌توانسته اند بسازد و سرپناه خود را با آن بپوشاند و حفظ کند. اجرای کاهگل با دست آسان است و حتی بکار بردن ماله در اجرای آن نشان دهنده غنی بودن مالک داشته است کاهگل خمیر نرمی است که روی سطوح کشیده می‌شود و در این مورد معماران حداکثر استفاده را نموده و توانسته‌اند برای شهرهای ایرانی میراث ارزنده‌ای به جا گذارند. گرم بودن رنگ کاهگل باعث شده تا برای متن تزیینات دیواری داخل بنا نیز استفاده شود دیوار حیاط‌های داخلی را از بهترین خمیر رنگ سرخ پوشانیده و روی آن را خطوط برجستهٔ گچ نقش‌های هندسی ایجاد کرده اند و یا آن را به داخل هشتی‌های ورودی کشیده و بر آن نقش‌های تصویری ساخته‌اند. کاهگل میتواند نور شدید و آزار دهنده آفتاب را مطبوع نموده و در گرم‌ترین فصل سال تاثیر اشعهٔ خورشید و حرارت آن را از روی سطوح کاهگلی به حداقل رسانیده است. استقامت و دوام کاهگل قابل ستایش است و فقط در مناطقی که باران‌های فصلی شدید ی می‌بارد، ناچار هر چند سال یکبار اندود تازه‌ای از کاهگل بر روی اندود سابق قرار می‌دهند تعمیر و تقویت کاهگل امر ساده‌ای بوده و احتیاج به تخصص نداشت، این تعمیر برای پوشش دیوارها کمتر اتفاق می‌افتاد، کاهگل سال‌ها بروی دیوارها می‌ماند به طوری که اندودِ بناهای رهاشدهٔ قرون گذشته هنوز برجاست. ولی امروزه با ایجاد ساختمان‌های عظیم فولادي و بتونی مثل سالن‌های سینما، هتل‌ها، فرودگاه‌ها و غیره باعث هجوم تکنیک‌های مختلف ساختمانی غربی شده و مصالح معماری قوم ما که با تجربه، زیبایی و شخصیت همراه بود به مصالح خشک و سرد تکنیک‌های ناآشنا تبدیل گردیده است. البته کاهگل هنوز در برخی از مناطق کشور در زمرهٔ مصالح مورد استفاده برخی ساکنین مملکت ماست و بخصوص با رشد تکنولوژی و مواد نانو و تولید کاهگل با خواص ویژه ضدآب و ضدسایش و … درحال توسعه است و با دیدن ساختمان‌های غریب کلان شهرها که هر کدام نمونه‌ای از فکر شلوغ دوره ما و نیز هجوم مصالح جدید است، شهر آرام کاهگلی زیباتر و درخشنده تر و عزیزتر جلوه می‌کند.