اصلاح الگوی مصرف گاز در بخش مسکن با پیشنهادات تکمیلی برای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان
اصلاح الگوي مصرف گاز در بخش مسكن با پيشنهادات تكميلي براي مبحث 19 مقررات ملي ساختمان “صرفه جويي در مصرف انرژي، حفظ منابع طبيعي و محيط زيست وظيفه ملي ماست” دكتر جواد نوفرستي استاد دانشگاه الزهرا، كارشناس بهينه سازي مقدمه تجربه سخت بحران قطعي گاز در برخي از منـاطق كشـور در روزهاي سرد زمستان 86 هنوز از ذهن ها بيرون نرفته است و با وضعيت و روند كنوني احتمال تكرار آن قطعي است. توجه به رشد بالاي تقاضا در مقايسه با رشد كم عرضـه گـاز، سـهم بالاي گاز مصرفي در ماه هاي سرد سـال در بخـش خـانگي و تجاري، سهم هر يك ازمحصولات و سيسـتم هـاي گازسـوزمــورد اســتفاده در بخــش مســكن و رانــدمان مصــرف آنهــا، نشان دهنده اين واقعيت است كه كشور ما نه با بحران توليـد و عرضه بلكه با بحران جدي مصرف مواجه است. شاهد هستيم كه مجموعه وزارت نفت و بـويژه شـركت ملـي گاز ايران، تمام توان خود را بـراي رفـع نگرانـي و كاسـتن از احتمال وقوع بحراني دوباره در عرصه گاز بهكار بسـته اسـت، اعلام بهرهبرداري از چند خط انتقـال گـاز بـا هـدف تقويـت شبكه، انجام بيش از 250 مورد اقـدام اصـلاحي و تقـويتي در شبكه گاز كشور بهمنظـور آمـادگي بـراي خـدماترسـاني در فصل سرد سـال و انجـام اقـداماتي بـه منظـور تـامين قطعـي سوخت نيروگاهها و … اما واقعيت اين است كه آنچه موجـب نگراني است عدم توازن بين جمع تقاضا (مصرف، صادرات و تزريق به چاههاي نفت) و عرضه (توليد و واردات) گـاز مـي باشد. حتي با فرض تحقق تمامي برنامـه هـاي وزارت نفـت، طراحي و اجراي پروژه هـاي بـزرگ ملـي در جهـت كـاهش مصرف گاز از طريق اصلاح الگوي مصـرف بـويژه در بخـش خـانگي كـاملا” ضـروري اسـت. كـاهش مصـرف در بخـش خانگي علاوه بر كمك به تامين نيـاز و جلـوگيري از تعطيلـي صنايع و نيروگاهها، وابستگي مـا بـه واردات گـاز را برطـرف نموده و افزايش صادرات آن را در پي خواهد داشت كه نتيجه آن كمك به رشد و شكوفايي اقتصاد كشور است. در اين بين، آنچـه ضـروري اسـت فرهنـگ سـازي و تـرويج سيستم ها و محصـولات تـامين كننـده آب گـرم و گرمـايش واحدهاي مسكوني است. جالب است كه بـدانيم چنانچـه بـه تغيير و اصلاح الگوي مصرف گـاز در سـاختمانهاي فعلـي و ساختمان هاي در حال ساخت از طريق بكارگيري سيستم هـا و محصولات با راندمان بالا فكر كنـيم، صـرفه جـويي واقعـي تحقق يافته است. ايــن مهــم نيازمنــد عــزم جــدي و ملــي از جانــب همــه دست انـدكاران بخـش مسـكن (قـانون گـذاران و مجريـان)،وزارت نفت، توليدكنندگان، سازمانهاي نظارتي، رسـانه هـا و در نهايت مردم است اما خوشبختانه به سـرعت و سـهولت و بدون سرمايه گذاري و هزينه بالا قابل اجراست. نگاهي به روند عرضه و تقاضاي گاز در كشور ميزان عرضـه (توليـد و واردات) گـاز كشـور در سـال 1385 حدود 417 ميليون مترمكعب و ميزان تقاضاي كشور (مصـرف داخلي، تزريق و صادرات به تركيه) 526 ميليون مترمكعب در روز بوده، بدين معنا كه در ماههاي سرد سال 85 بيش از 109 ميليون مترمكعب كمبود گاز در كشور وجود داشته است. طبق پيش بيني هاي كارشناسان، با ادامه روند فعلـي، بـدون در نظـر گرفتن نيازهاي جديد از جمله مناطق جديد در دست توسـعه شبكه گاز طبيعي در استانهاي مختلف، افزايش نياز تزريق، خط لوله صلح و همچنين بيتوجهي كشور به مقوله تبـديلات گازي و صنايع انرژيبر، طي 5سال آتي ميـزان توليـد بـه 552 ميليون مترمكعب و تقاضا به 744 ميليـون مترمكعـب خواهـد رسيد. بدين معنا كه كشور ما در 5 سـال آتـي بـا سـالانه 192 ميليون مترمكعب كسري گاز روبرو بـوده و بـا ايـن رونـد بـه احتمال زياد در 10 سال آينده به زمره كشـورهاي وارد كننـده گاز خواهد پيوست! هرچند در روزهاي پاياني آبان 87 با توليـد 480 ميليـون متـر مكعب ركورد 474 ميليون متر مكعبي توليـد روزانـه سـال 86 شكسته شد اما اعلام گرديد كه متاسفانه تمام گـاز توليـدي در كشور مصرف شد. به استناد سايت شركت ملي گاز، مصرف گـاز روزانه كشور در آبان ماه 1387 بـا آبـان 1386 مقايسـه شـده است. ملاحظه مي شـود چنانچـه سـرماي بيشـتر آبـان 87 در مقايسه با آبان 86 در ماههاي بعد و بويژه در دي و بهمن ادامه مي يافت، شاهد بحران كمبود گاز، افت فشـار در بسـياري از استانها و در نهايت قطعي گاز برخي مناطق مي بوديم. رشد مصرف ساليانه گاز در بخش خانگي تجاري كشـور بـالغ بر 15 %است. در 2 سال اخير، ميزان توليـد در حد رشد مصرف افزايش نيافته است و درنتيجه در صورت مواجه شدن با زمستان سرد معمولي و نه مشابه زمستان 86 درماههاي سرد امسال نيازمند توقف صادرات به تركيه و افزايش واردات گاز از تركمنستان و حتي آذربايجان خواهيم بود. نگاهي به آمار و ارقام ساير كشورهاي جهان نشـان مـيدهـد، استفاده بيرويه انرژي خاصه گاز طبيعي در مصـارف عمـومي (خانگي و تجاري) از اولويتهاي پايينتري نسبت به مصرف در حوزههاي تاثيرگذار بر اقتصاد كشورها برخوردار است امـا در كشور ما برعكس نگاه غالب امروز ما به گاز و حتي نفت و فراورده هاي نفتي، كاربرد “سوخت” و نه توان و كاربرد مولدو ايجادكننده ارزش افزوده آن براي توليد ناخالص ملي بـراي حركت در جهت پيشرفت صنعتي كشور است. براساس آمارهاي موجـود، ميـزان شـدت مصـرف انـرژي در كشور ايران 17 برابر ژاپن، 4 برابر كانادا و 2 برابر چين اسـت و اگر اين روند رشد مصرف انـرژي در كشـور ادامـه يابـد و مديريت صحيحي در خصـوص توزيـع و مصـرف انـرژي در كشور صورت نپذيرد در آيندهاي نزديك با بحران هاي جـدي تر روبرو خواهيم بود. سهم مصرف گاز در بخش هاي مختلف در بخش خانگي در فصول تابستان و زمستان با توجه به آمار ، سهم مصارف خانگي- تجاري درماههاي سرد سال تكان دهنده بوده و ضرورت اجـراي طـرحهاي بزرگ ملي مورد نظر بـراي صـرفه جـويي را تاييـد مـي نمايد. نگاهي به آمار و ارقام ساير كشورهاي جهان نشـان مـيدهـد، استفاده بيرويه انرژي خاصه گاز طبيعي در مصـارف عمـومي (خانگي و تجاري) از اولويتهاي پايينتري نسبت به مصرف در حوزه هاي تاثيرگذار بر اقتصاد كشورها برخوردار است امـادر كشور ما برعكس نگاه غالب امروز ما به گاز و حتي نفت وفراورده هاي نفتي، كاربرد “سوخت” و نه توان و كاربرد مولدو ايجادكننده ارزش افزوده آن براي توليد ناخالص ملي بـرايحركت در جهت پيشرفت صنعتي كشور است. براساس آمارهاي موجـود، ميـزان شـدت مصـرف انـرژي دركشور ايران 17 برابر ژاپن، 4 برابر كانادا و 2 برابر چين اسـت و اگر اين روند رشد مصرف انـرژي در كشـور ادامـه يابـد و مديريت صحيحي در خصـوص توزيـع و مصـرف انـرژي در كشور صورت نپذيرد در آيندهاي نزديك با بحران هاي جـدي تر روبرو خواهيم بود. سهم مصرف گاز در بخش هاي مختلف در بخش خانگي در فصول تابستان و زمستان با توجه به آمار جدول زير، سهم مصارف خانگي- تجاري در ماههاي سرد سال تكان دهنده بوده و ضرورت اجـراي طـرح هاي بزرگ ملي مورد نظر بـراي صـرفه جـويي را تاييـد مـي نمايد. سهم نوع مصارف خانگي در گاز مصرفي بنا بر گزارش شركت بهينه سازي مصـرف سـوخت بيشـترين مصرف گاز طبيعي در بخش خانگي مربـوط بـه گرمـايش، بـا سهم 70 %است. اصلاح الگوي مصرف در سيستمها و وسـايل تـامين كننـده گرمـايش واحـدهاي مسـكوني از بالاترين اولويت برخوردار است و از آن طرف، صرف منابع و امكانات بـراي بهبـود رانـدمان و كـاهش مصـرف گـاز بـراي مصارف پخت و پز در اولويت نمي باشد. • سيستم هـا و لـوازم اصـلي تـامين كننـده گرمـايش ساختمان: بخاري، سيستم حرارت مركزي، پكـيج و شومينه • لوازم و سيستم هاي اصـلي تـامين كننـده آب گـرم ساختمان: آبگرمكن، سيستم حرارت مركزي و پكيج بدين ترتيب، با توجه به نقش مشترك سيسـتم هـاي حـرارت مركزي در تامين گرمايش و آب گرم بهداشتي و نيـاز بـه آب گرم در تمام روزهـا و ايـام سـال، بـا هـدف صـرفا” كـاهش مصرف و اتلاف گاز طبيعي، اولويـت اول در اصـلاح الگـوي مصرف، سيستم حرارت مركزي يا همان موتورخانه مركـزي مي باشد. امـا بـا توجـه بـه سـطوح مختلـف و دهـك هـاي درآمدي خانواده هاي ايراني بيش از 60 %خانواده هاي ايرانـي كه غالبا” در سطوح درآمدي متوسط به پايين جامعـه هسـتند،براي تامين گرمايش محل سكونت خود در ايام سرد سـال، از بخاري استفاده مي كنند. با درنظر داشتن هدف دولت و نظـام مبني بر حمايت از دهك هاي متوسط و پـايين جامعـه كـه در طرح تحول اقتصادي يا طرح هدفمند كردن يارانه ها مـد نظـر است در كنار هدف اصلاح الگـوي مصـرف گـاز، بـراي ايـن گروه از جامعـه توجـه همزمـان بـه اصـلاح الگـوي مصـرف آبگرمكن و بخاري نيز ضرورت پيدا مي كند. همچنين تامل در جدول فوق، بـه درك و بـاور موضـوع زيـر كمك مي كند: • بر اساس يك تحقيـق انجـام شـده و بـه نقـل از يكـي از اعضاي هيئـت مديره سـازمان نظـام مهندسـي سـاختمان استان مازندران، انرژي مصرفي در ساعات غير مفيد شبانه روز (12 شب تا 6 صبح) در شـهر ”سـاري“ بـراي گـرم نگهداشتن مخازن ذخيره آب گرم (سيستم هـاي حـرارت مركزي و آبگرمكن هاي مخزني)، معادل انرژي مورد نياز يك شهر 15000 نفري است!! كشورهاي مصرف كننده گاز كه مانند ايـران از ذخـاير عظـيم گاز بهرهمند نيستند، سالهاست كه براي اين معضـل و مشـكل اساسي راهكار پيدا كرده و بجاي مخازن نگهـداري آب گـرم، استفاده از تكنولوژي هاي نـوين و محصـولات بـا بـازده بـالا همچون آبگرمكن و پكيج ديواري براي تامين آب گرم فـوري و دائــم و گرمـايش را بكـار گرفتـهانـد. بـا اسـتفاده از ايـن تكنولوژي، نيازي به مخـازن نگهـداري آب گـرم نبـوده و در نتيجه شاهد استفاده بيهوده يا اتلاف گاز و انـرژي بـراي گـرم نگهداشتن آب اين مخازن (نمونه مثال شهر ساري) نيستيم. با مروري بر اعداد و ارقام جـدول مربوطـه، شـايد اسـتفاده از وسايل و سيستم هاي با راندمان پايين عجيب بـه نظـر برسـد. بله، اما اين يك واقعيت است كه با با توجه به سهم كم هزينـه پرداختي توسط مصـرف كننـده (10 تومـان بـه ازاي هـر متـر مكعب گاز) در حاليكه هزينه تمام شده آن 69 تومان اسـت و مابقي (59 تومان براي هر متر مكعب) توسط دولت و بواقع از محل بيت المال سوبسيد مي شود و با در نظـر داشـتن قيمـت ثابت گاز پرداختي توسط مصـرف كننـده در 5 سـال اخيـر در كنار تورم ميانگين بالاي 15 %موجب شده است كـه نـه تنهـا مصرف كنندگان به رده برچسب انرژي در زمان خريد، صـرفه جويي يا اصلاح الگوي مصرف توجه نكنند بلكه تثبيت قيمت در فضاي تورمي به معني كاهش قيمت بـوده و خـود مشـوق افزايش مصرف نيز بوده است. موضوع اصلاح قيمـت حامـل هـاي انـرژي در 2 دهـه اخيـر همواره مورد توجه و تاكيد كارشناسان و مسئــولين دولتـي و خصوصي، محققين و دانشگاهيان بوده است امـا شـايد مـازاد عرضه نسبت به تقاضا و عـدم امكـان صـادرات گسـترده آن، انگيزه و فشار زيادي براي اجرايي كردن ايـن تصـميم بـزرگ ملي ايجاد نكرده بود. اما وضعيت در سالهاي اخير متفـاوت از قبل است و شرايط كنوني، مسئـولين كشور را ناگزير به اتخاذ اين تصميم سـخت امـا بسـيار مهـم و حيـاتي كـرده اسـت و خوشــبختانه در ايــن تصــميم، همــه (دولــت، مجلــس و كارشناسان) متفق القـول هسـتند. در مقطـع حسـاس كنـوني، مسئـوليت همه دست اندركاران دولتي و خصوصـي و رسـانه هاست تا براي زمان اجراي طرح هدفمند كردن يارانـه هـا در آينده نزديك آماده باشند و راهكارهاي درست و صحيح را به جامعه و مصرف كنندگان معرفي كنند. • با اجراي طرح تحول اقتصادي و هدفمند كردن يارانه هـا طي ماههاي آينده، توجـه مصـرف كننـدگان بـه رانـدمان وسايل و سيستم هاي مـورد اسـتفاده بـه شـدت افـزايش خواهد يافت و در نتيجه به انتخاب وسايل و سيستم هاي با راندمان بالا گرايش پيدا خواهند نمود. پيشنهاد مي شود علاوه بر توليدكننـدگان وسـايل و سيسـتم هـاي مـرتبط، دست اندركاران بخش مسكن براي كمك به عرضه بهتـر و سريعتر واحدهاي مسكوني در حـال سـاخت، بـه ايـن نكته مهم توجه داشته باشند مبحث 19 مقررات ملي سـاختمان و لـزوم بـازنگري بـا هدف اصلاح الگوي مصرف واقعي مطابق با الزامات صحيح مبحث 19 با هزينه يا سرمايه گذاري قابل توجه اما توجيه پذير مي توانيم مانع اتلاف انـرژي توليـد شده در واحد مسكوني شويم. جاي اين سوال باقي است كه با اجـراي كامـل و صـحيح مبحـث 19 در واحـد مسـكوني در حاليكه سيستم يا وسيله مورد استفاده راندمان مثلا” 50 %دارد، چنــد درصـد مـي تـوانيم از اتـلاف انـرژي مفيـد باقيمانــده جلوگيري كنيم در حاليكه نزديك بـه 50 %انـرژي در سيسـتم مورد استفاده به هدر رفتـه اسـت و بـا تغييـر سيسـتم، صـرفه جويي واقعي و بلند مدت محقق مي شود؟ • ضروري است در مقررات علاوه بر الزامات و راهكارهاي درست تدوين شـده، بكـارگيري سيسـتم هـا و وسـايل انرژي بر راندمان بالا تشويق گردد و مهمتر از آن، استفاده از سيستم ها و وسايل انرژي بر با راندمان پايين يا مردود، ممنوع شود. الزامات فعلي مبحث 19 براي تحقق اهـداف بهينه سازي، شرط لازم است امـا كـافي نيسـت. ايـن دو راهكار، مكمل و لازم و ملزوم هم هستند و هر دو بايد در مبحث 19 الزامي و ترويج گردند. • نكته ايمني: براي تحقق اهداف بهينه سازي، نبايـد ايمنـي فراموش شود و برعكس براي تحقق ايمني، بهينـه سـازي نبايد قرباني شود. راهكارهايي وجود دارد كـه ايمنـي و بهينه سازي را همزمان محقق مي سازند. در مبحث 19 در كنار تاكيد ويژه بر درزبنـدي درب هـا و پنجـره هـا و … براي جلوگيري از اتلاف گرماي محيط، لازمست به لـزوم تعبيه دريچه اي بـاز بـراي جريـان هـوا بـراي احتـراق و همچنين حفظ سلامت ساكنين و جلوگيري از مرگ هـاي خاموش بويژه در واحـدهاي مسـكوني بـا زيربنـاي كـم، تاكيد ويژه شود. در صورت عدم تعبيه دريچـه هـوا، تنهـا راهكار موجود استفاده از سيستم هـاي گرمـايش و آب گرم محفظه احتراق بسته خواهـد بـود كـه بايـد تاكيـد، ترويج و حتي الزامي شود. بخاري و راهكارهاي اصلاح الگوي مصرف گاز در بخـش خانگي: با توجه به دهك هاي درآمدي استفاده كنندگان از بخـاري، در اين بخش كمتر مي توان به راهكـار سيسـتم هـاي جـايگزين پرداخت و درنتيجه نقش اصلي و محوري را خـانواده هـا بـر عهده دارند: 1 .ساده ترين و كم هزينه ترين راهكار كه از خانواده هـا و خريداران بخاري انتظار مي رود: توجـه بـه رانـدمان مصرف بخاري و انتخاب بخاري با بالاترين رده برچسب انرژي بجاي بخاري فاقد برچسب يا داراي رده پايين. در اين بين انتظار ميرود توليدكنندگان محتـرم بخـاري روي ارتقاي راندمان حرارتي بخاري ها بـا جـديت تمـام كـار كنند و سازمانها و ارگانهاي دولتي مرتبط، حمايت خود را از توليدكنندگان دريغ ننمايند. 2 .راهكار اساسي و بلند مـدت هرچنـد پرهزينـه كـه از دست اندركاران و متوليان بخـش سـاختمان و دولـت انتظار مي رود: فرهنگ سازي و ترويج استفاده از سيستم گرمـايش پكـيج شـوفاژ بجـاي بخـاري بـراي بخشـي از ساختمان هاي جديـد بـويژه در منـاطق شـهري و بطـور خاص در مناطق سردسير كشور. اين اقـدام مـوثر را مـي توان در پروژه هاي بزرگ ملـي از جملـه مسـكن مهـر و ديگر پروژه هاي انبـوه سـازي و سـاخت و سـاز بخـش تعاوني انتظار داشت. سيستم حـرارت مركـزي و راهكارهـاي اصـلاح الگـوي مصرف گاز با توجه به شاخص راندمان، نزديك به نيمي از گاز مصرفي در موتورخانه ها به هدر مي رود. مهمترين عوامل پايين بودن كارايي موتورخانهها و اتلاف انرژي: 1 .اختلاط ناقص سوخت و هـوا و در نتيجـه احتـراق ناقص 2 .عدم انعطافپذيري در مقابل تغييرات شرايط جـوي و شرايط كاري موتورخانه ها .عدم تنظيمات فصلي در موتورخانهها 4 .طراحي موتورخانهها بـا تكنولـوژيهـاي قـديمي و اجراي غير حرفه اي آن در اكثر ساختمان ها 5 .عدم تنظيم درست و در برخـي مـوارد پـايين بـودن راندمان مشعل 6 .مناسب نبودن ديگ، عدم عايقبندي و وجود رسوب در داخل پرههاي ديگ 7 .عدم تناسب ظرفيت حرارتي ديگ با مشعل 8 .مناسب نبودن دودكش و طراحي غلط لولهكشي 9 .عدم انطبـاق ظرفيـت حرارتـي موتـورخانـه بـا بـار حرارتي ساختمان 10 .عدم تنظيم صحيح ترموستات 11 .دور بودن منبع آب گرم از مصرف كننده 12 .عدم امكان تنظيمات دلخواه و نداشتن استقلال 13 .استفاده از ديگهاي چدني به عنوان مبدل حرارتي 14 .عدم امكان تنظيم دماي مناسـب و مجـزا بـراي آب گرم مصرفي و گرمايش راهكارهاي اصلاح الگوي مصرف گاز در موتورخانه ها: 1 .راهكار غير اصلي و پرهزينه يا بعبارت بهتر نيازمند سرمايه گذاري زياد: رعايت كامل مبحث 19 مقررات ملي ساختمان از جمله عايق بندي مناسب و كامل مخازن ذخيره آب گرم، لوله هاي رفت و برگشت آب گرم، اجراي سيستم هاي كنترل هوشمند موتورخانه و … با وجود بار مالي سنگين آن در ساختمان هاي جديد الاحداث 2 .راهكار اصلي، سريع و حتي كم هزينه: استفاده از تكنولوژي نوين اشاره شده در تامين فوري آب گرم مورد نياز مدار گرمايش و آب گرم بهداشتي يعني استفاده از سيستم هاي مستقل پكيج شوفاژ ديواري كه در غالب ساخت و سازهاي جديد قابليت اجرا دارند. نكته مهم ايمني: با توجه الزامات مبحث 14 و 17 مقررات ملي ساختمان، توجه جدي به طراحي و اجراي دودكش استاندارد سيستم ها و لوازم گازسوز دودكش دار و همچنين تهويه مناسب هوا براي احتراق ضروري است. مطابق مبحث 17 در واحدهاي مسكوني زير 60 متر و همچنين ساختمانهاي 10 واحد به بالا، نصب وسايل گازسوز ظرفيت بالا ممنوع است مگر آنكه هواي مورد نياز براي احتراق را از محيط بيرون تامين كند يعني تنها راه حل موجود، استفاده از سيستم هاي محفظه احتراق بسته مي باشد. علاوه بر دو گروه واحدها و ساختمان هاي اشاره شده، اين گزينه براي ساختمانهاي فاقد دودكش استاندارد لازم براي وسيله گازسوز با دودكش طبيعي نيز بهترين و كاملترين راه حل است. 3 .راهكار مناسب و جديد براي ساختمان هاي بزرگ اداري، تجاري و برج هاي مسكوني بلند مرتبه و موتورخانه هاي موجود: با يادآوري و تاييد اين واقعيت كه در تمام ساختمانها نمي توان انتظار داشت كه بتوان سيستم مستقل پكيج را بعنوان جايگزين موتورخانه طراحي و اجرا نمود، سيستم هاي مدولار با ظرفيت و راندمان بالا كه علاوه بر امكان اجرا در محل موتورخانه در پشت بام نيز قابل اجرا هستند اما سيستمي مشابه پكيج هاي شوفاژ ديواري دارند و فاقد مخزن ذخيره آب هستند، بجاي سيستم هاي دستي و سنتي حرارت مركزي توصيه مي شوند. اين ساختمان ها شامل ساختمان هاي موجود داراي سيستم حرارت مركزي، ساختمان هاي بزرگ اداري و تجاري و برج هاي بلندمرتبه مسكوني مي باشند. چون در برجهاي مسكوني و همچنين ساختمان هاي اداري و تجاري بزرگ بواسطه نياز همزمان به سيستم سرمايش مناسب، طراحي و اجراي سيستم حرارت مركزي لازمست. با سيستم جديد پيشنهادي، اجراي توصيه هاي و الزامات مبحث 19 از جمله عايق بندي لوله هاي آب گرم همچنان به قوت خود باقي است. سيستم پكيج شوفاژ ديواري: در حاليكه راندمان قابل قبول براي پكيج در استانداردهاي بين المللـي 84 %و در اسـتاندارد ملـي (اسـتاندارد تشـويقي) 75 % اسـت خوشـبختانه ايـن سيسـتم يـا محصـول مناسـب بـراي جايگزيني با موتوخانه هـاي مركـزي، سالهاسـت كـه بدسـت صنعتگران و كارگران عزيز ايراني توليد و عرضه مي گردد. • استفاده از پكيج شوفاژ ديواري با رانـدمان بـالا مـي تواند مصرف گاز در واحد مسكوني را در مقايسه با موتورخانه مركزي به نصف تقليل دهد. • همچنين، پكيج شوفاژ ديواري بسياري از معضـلات سيستم هاي مشـترك حـرارت مركـزي (معضـلات آپارتمـان نشـيني) را برطـرف نمـوده و بـا الگـوي مصرف هر واحـد مسـكوني قابـل برنامـه ريـزي و كنترل است. • سيستم پكيج شوفاژ ديواري علاوه بر تمـام مزايـاي اشاره شده براي استفاده كنندگان و صرفه جويي بالا در مصرف گاز، براي سازندگان ساختمان نيز از نظر ميزان و زمان سـرمايه گـذاري و خـواب سـرمايه و همچنــين اســتفاده بهينــه از فضــاي مــورد اشــغالي موتورخانه (مثلاً پاركينگ) و … بصرفه تر است. رادياتور، مكمل سيستم حرارت مركزي و پكيج رادياتور بعنوان يكي از اجزاي سيستم، نقش تعيـين كننـده اي در كاركرد مناسب سيستم گرمـايش اعـم از سيسـتم حـرارت مركـزي يـا سيسـتم مسـتقل پكـيج دارد. در اكثـر واحـدهاي مسكوني بدون در نظر گرفتن نياز گرمـايي سـاختمان كـه بـه عوامل زيادي مرتبط است (منطقه جغرافيـايي، نـوع و كيفيـت مصالح ساختماني، ارتفاع واحد، عايق بندي يا عدم عايق بندي ساختمان، نوع پنجره هاي بكار رفته، شمالي يا جنـوبي بـودن، طبقه و …) به اشتباه عددي بعنوان تعداد پره راديـاتور تهيـه و نصب مي گردد. در حاليكه تعداد پره مورد نياز بايد بر اسـاس نياز محاسبه شده گرماي مورد نياز و تـوان حرارتـي راديـاتور توسط كارشناسان و مشاورين تاسيسات محاسبه گردد. عدم محاسبه دقيق تعداد پره بر اساس اصول مهندسي و بويژه عدم توجه به توان حرارتي رادياتور مورد استفاده يا عدم دقت توان حرارتي اعلام شـده از سـوي شـركتهاي عرضـه كننـده، موجب مي گردد كـه بـا وجـود كـاركرد سيسـتم موتورخانـه مركزي يا پكيج در بالاترين حد تـوان، واحـد مسـكوني گـرم نشود. در ايـن وضـعيت اسـتفاده كننـده درجـه سيسـتم را در بالاترين درجه قرار مي دهد و مشكل را در سيسـتم گازسـوز مي بيند (در حاليكه مشكل در توان حرارتي رادياتور است) و چون مشكل سرما برطـرف نمـي شـود، مشـتري ناچـارا” بـه استفاده از شومينه با رانـدمان بسـيار پـايين كـه خطـرات گـاز گرفتگي را هم در پي دارد يا استفاده از بخاري برقي يـا سـاير روشهاي غير استاندارد و ايمن (اجاق خوراك پزي و …) براي نجات از سرما رو مي آورد. كمترين نتيجه اين اقدام، افـزايش گاز يا برق مصرفي و هزينه پرداختي مشتري اسـت و بعضـا” شاهد اتفاقات دردناك مرگ هاي خاموش هستيم. عوامل تاثير گذار در توان حرارتي رادياتور: 1 .تكنولوژي توليد 2 .طراحي مهندسي پره ها 3 .آلياژ مواد اوليه و آلومينيوم (هموژن بودن) از اين رو، به كارشناسان و مشاورين تاسيسات و سـاختمان و همچنين فروشندگان، نصاب ها و همچنين خريـداران توصـيه مي شود در انتخاب رادياتور، توان حرارتي رادياتور را مد نظر قرار دهند و بر اين اساس تعداد پره لازم و مناسـب را تعيـين نمايند. شير ترموسـتات راديـاتور و راهكارهـاي بهينـه سـازي مصرف گاز يكي از ابزارها يا سيستم هاي مكمل سيستم گرمـايش كـه در مبحث 19 تاكيد شده و مي تواند بر صـرفه جـويي تاثيرگـذار باشد، ترموستات است. اما شاهد هستيم كـه بـه علـت اينكـه حسگر ترموسـتات در همـان محـل نصـب يعنـي روي شـير ورودي رادياتور قرار دارد و محيط پيرامون آن زودتر از فضاي محل سـكونت گـرم مـي شـود و همچنـين بعضـا” مصـرف كنندگان جلوي راديـاتور وسـايل خانـه از جملـه كمـد، ميـز تلويزيون، مبلمان و… قرار مي دهند يا رادياتور پشت پـرده يـا فرورفتگي ديوار قرار دارد كه درنتيجه محل شير ترموسـتاتيك سريع گرم مي شود، دما به نقطه عملكرد ترموستات مي رسـد و ترموستات فرمان قطع جريان آب گرم ورودي به رادياتور را مي دهد، اين در حاليست كه محل سـكونت مصـرف كننـده گرم نشده است. نوع طراحي و محل قرار گـرفتن رادياتورهـا اگر بر اساس اصول مهندسي و مطابق توصيه هاي مبحـث 19 نباشد، اين وضعيت را تشديد مي كند. ساكنين مجـددا” و بـه اشتباه اشكال را در سيستم گرمايش مـي بيننـد و بـه افـزايش درجه و … اقدام مي كنند اما چـون مشـكل حـل نمـي شـود، بعضا” با دستكاري آگاهانه، كاركرد ترموستات شير را قطع مي كنند و شير ترموستات به شـير معمـولي تبـديل مـي شـود در حاليكه استفاده كننده به اميد كمك به صرفه جويي، بـا وجـود سوبسيد دولتي هزينه بالاتري براي آن پرداخته بود. در نتيجه نوع شيرهاي ترموستات رايـج در كشـور عـلاوه بـر عدم تناسب با اقليم و نياز خانوادههاي ايراني بـه دليـل محـل قرار گرفتن آنهـا در بخـش قابـل تـوجهي از سـاختمان هـاي امروز، كمك چنداني به صرفه جويي مصرف گـاز نمـي كنـد، پيشنهاد مي شود: 1 .حــداقل اقــدام اصــلاحي: عرضــه و بكــارگيري شيرهاي ترموستات رادياتور متناسب با اقليم و نيـاز كشور و همچنين استفاده از حسـگرهاي مسـتقل از رادياتور اما مرتبط با شير آن و نصب در نزديكتـرين نقطه مورد نياز استفاده كننده 2 .راه حل اساسي: استفاده از ترموستات اتاقي بجـاي شيرهاي ترموستات رادياتور با مزيت اصلي قابليـت اتصال به سيستم گرمايش بـراي خـاموش و روشـن كردن آن جهت تنظيم گرماي محيط كه بسيار مقرون بصرفه است. آبگرمكن و راهكارهاي اصلاح الگوي مصرف: با توجه به مقايسه راندمان آبگرمكن مخزني و فوري بـه نظـر مي رسد با تغيير در تركيب توليد و استفاده از انواع آبگـرمكن در كشور در فاصله سالهاي 1375 تا 1386 گام بسـيار مـوفقي در جهت اصلاح الگوي مصرف گـاز در ايـن بخـش برداشـته شده است و شايد به همين دليل است كه سهم گـاز مصـرفي در تامين آب گرم كمتر از يك سوم سهم گـاز مصـرفي بـراي تامين گرمايش است. اگر تغيير مثبت اشاره شده در مـورد تغييـر تركيـب آبگـرمكن توليدي و مصرفي كشور اتفاق نيفتـاده بـود و در سـال 1386 همان وضعيت سال 1375 در مورد سهم انواع آبگرمكن وجود مي داشت، بحران زمستان 86 بسيار جدي تر و شايد در تمـام استانها رخ مي داد و شايد بسيار زودتر از 86 اتفاق مي افتاد. بدين ترتيب به نظر مي رسد در مجموع كل كشـور وضـعيت راندمان و گاز مصرفي در آبگـرمكن هـا وضـعيت مطلـوبي را نشان مي دهـد هرچنـد ايـن وضـعيت را در برخـي منـاطق و استانها شاهد نيستيم و تغيير الگوي مصرف از انواع آبگـرمكن هاي گازي مخزني به آبگرمكن فـوري گـازي در ايـن منـاطق ضروري است. • جالب توجه است كه بين كمبـود و قطعـي گـاز در زمستان 86 با سهم بيشـتر آبگـرمكن مخزنـي مـورد اسـتفاده در بسـياري از اسـتانهاي مـد نظـر، رابطـه مســتقيمي وجــود داشــت. (اســتانهاي مازنــدران، گلستان، سمنان، آذربايجان غربي، كرمان، چهارمحال و بختياري، كهگيلويـه و بـوير احمـد و منـاطقي از استانهاي خراسان رضوي و شمالي) • در دومين همايش گاز ايران يكي از مشاورين بهينـه سازي اعلام نمود، وضعيت مصرف گـاز آبگـرمكن هاي مخرني در ايران فاجعه است و شايد بـا ارفـاق برخي از آنها در رده G قرار گيرند. (يعني بين صـفر تا 20 -%صرفه جويي يا بعبارتي فاقد صرفه جويي) و در نتيجه، اكثـر آبگـرمكن هـاي مخزنـي توليـدي كشور، از نظر مصرف گاز ”مردود“ هستند. مقايسه مصرف گاز آبگرمكن ها و ايده يك پروژه بـزرگ ملي براي اصلاح الگوي مصرف چنانچه دو نوع آبگرمكن مورد نظر براي يك زمان مساوي كار كنند (مثلا” نيم سـاعت)، مصـرف آبگـرمكن فـوري ديـواري مطابق استاندارد نزديك به 2 برابـر آبگـرمكن مخزنـي اسـت. (مصرف آبگرمكن ديواري حدود 5.2 متر مكعب و در مخـزن دار 5.1 متر مكعب در ساعت است) خوشبختانه بعد از الزامي شدن برچسب انرژي آبگرمكن هاي فوري و مخزني (هرچند بطور كامل اجرا نمي شود) بر اساس تست هاي دقيق آزمايشـگاهي، مصـرف سـاليانه گـاز طبيعـي آبگرمكن ها مشخص گرديـد كـه در آبگـرمكن هـاي فـوري متداول در كشور بين 550 تا 650 متر مكعب است (رده هـاي E,D,C (و آبگرمكن هاي مخزني متداول بالاي 900 تـا 1000 متر مكعب است. درنتيجه، بطور متوسط يك آبگرمكن مخرني در سال حدود 350 متر مكعب بيشتر از يك آبگرمكن فـوري گاز مصرف مي كند. اين تفاوت به زبان سـاده يعنـي تقريبـا” روزي 1 متر مكعب مصرف بيشتر كه اين اختلاف در تابسـتان كمتر و در زمستان بسيار بيشتر است و مي دانـيم كـه اهميـت صـرفه جـويي گـاز در اوج مصـرف يـا پيـك مصـرف يعنـي روزهاي سرد سال است: • براي تامين نياز آب گرم يك خـانواده 4-5 نفـره در يك روز سرد، ميانگين زمان كاركرد آبگرمكن فوري حـداكثر 2 سـاعت و آبگـرمكن مخزنـي حـداقل 6 ساعت است. در اينصورت مصرف روزانه آبگرمكن فوري در روزهاي سرد سال نزديك به 5 متر مكعب و در آبگرمكن مخزني نزديك به 9 متر مكعـب مـي باشد و در نتيجه اختلاف به 4 متر مكعب مي رسد. از مجموع نزديك به 10 ميليون آبگرمكن در حال اسـتفاده در كل كشور، حدود 3 ميليون آن گازي مخزني است كه عمـدتا” داراي عمر بالا، فرسوده و داراي راندمان بسـيار پـايين و غيـر قابل قبول هستند. با مقايسه ميزان مصرف اين تعداد آبگرمكن در روزهاي سرد سال (اوج مصرف) چنانچـه بتـوان بـا طـرح هاي حمايتي و تشـويقي مصـرف كننـدگان را بـه جـايگزيني آبگرمكن مخزني با آبگرمكن فوري با راندمان بـالاي متـداول در كشور ترغيب نمود، بطور ميانگين روزانه حدود 12 ميليون متر مكعب در گاز مصرفي كشور در اوج مصرف صرفه جويي مي شود. اين ميزان صرفه جويي نزديك به يـك سـوم كمبـود روزانه گاز در زمستان 86 است كه تنها بـا يـك پـروژه سـاده قابل تحقق است. صرفه جويي بالا در استفاده از مواد اوليه دو نوع آبگرمكن براي كشور را به صرفه جويي در مصـرف گـاز بايد اضافه نمود. مزيت اين طرح براي استفاده كننده علاوه بر صـرفه جـويي دائــمي در مصـرف گـاز، قيمـت مناسـب تـر آبگرمكن هاي فوري، استفاده بهينه از فضاي مفيد آپارتمـان و دسترسي به آب گرم فوري و دائـم است. اشاره كوتاه به آبگرمكن خورشيدي: با آزاد شدن قيمت حامل هاي انرژي و افزايش توجه خانواده ها به هزينه سوخت و البته در صورت حمايت جـدي دولـت (پرداخت سوبسيد) مي توان اميدوار بود كه حداقل در برخـي از منــاطق كشــور ظــرف چنــد ســال اســتفاده از آبگــرمكن خورشيدي بيش از امروز رونق گيرد. در نظر داشته باشيم كه آبگرمكن خورشيدي بعنوان مكمل ساير سيستم هاي تامين آب گـرم اشـاره شـده (حـرارت مركزي، پكيج و آبگرمكن) مي باشد و نه جايگزين آنها. جمع بندي پيشنهادات و راهكارها 1 .اضافه شدن الزامات و تشويق هاي استفاده از سيستم ها و وسايل انرژي بر داراي راندمان بالا و ممنوعيت سيستم ها و وسايل با راندمان پايين يا مردود به مبحث 19 مقـررات ملي ساختمان 2 .ترويج و تشويق سازندگان مسكن بـه طراحـي و اجـراي سيستم هاي مدرن گرمايشي يعني پكيج بجاي بخاري يـا موتورخانه مركزي با الگـو بـرداري از وضـعيت مطلـوب برخي شهرهاي بزرگ كشور بويژه در پروژه هـاي بـزرگ ملي مثلا” مسكن مهر و ترويج استفاده از پكـيج هـاي بـا محفظه احتراق بسته بـا هـدف اجـراي همزمـان الزامـات 19 و 17 ،14 مبحث 3 .تمركز جدي بـر بهبـود رانـدمان و جلـوگيري از اتـلاف شديد انرژي در موتورخانه هاي مركزي موجود با وجـود هزينه يا سرمايه گذاري سنگين يا اجراي سيسـتم جديـد مدولار بعنوان راهكار جايگزين 4 .فرهنگ سازي و ترويج پيام ”توجه بـه تـوان حرارتـي“ در انتخاب رادياتور براي سيستم هاي حرارت مركزي و پكيج 5 .نصب حسگر ترموستات رادياتور با فاصله مناسب از محـل نصب رادياتور و همچنين ترويج ترموستات هاي اتاقي 6 .تشويق و ترغيب توليدكنندگان بـه ارتقـاي رده برچسـب انـرژي لـوازم گازسـوز از جملـه آبگـرمكن و بخـاري و جلـوگيري از توليــد و عرضــه لــوازم گازســوز مشــمول برچسب انرژي فاقد رده انرژي (مردود) با اعمال كنترل و نظارت كافي 7 .تدوين استاندارد برچسب انرژي براي بخاري و آبگرمكن با سوخت گاز مايع 8 .برنامــه ريــزي بــراي كــاهش و حــذف تــدريجي توليــد آبگرمكن مخزني (اعم از ايستاده و ديواري) و حمايت از توليد آبگرمكن فوري ديواري 9 .طراحي و اجراي پروژه هاي بزرگ جـايگزيني آبگـرمكن ها و بخاري هاي فرسوده داراي راندمان پايين (گروه هاي درآمدي متوسط و پايين جامعه). اين پيشنهاد مي تواند در قالب طرح هدفمند كردن يارانه ها بجاي پرداخت نقـدي انجام شود كه در اينصورت، از گروه هاي خـاص تحـت حمايت و پوشش و همچنين دهك هاي پـايين درآمـدي حمايت واقعي و بلند مدت صورت خواهد گرفت. 10.توجه به طول عمـر مفيـد لـوازم گازسـوز و تشـويق بـه جايگزيني آن بعـد از اتمـام عمـر مفيـد آن بجـاي انجـام تعميرات مكرر كه هزينـه پنهـان و مسـتمر گـاز مصـرفي بويژه با اجراي طرح تحول را در پي خواهد داشت. منابع: • سايت و انتشارات شركت ملي گاز ايران • سايت و انتشـارات شـركت بهينـه سـازي مصـرف سوخت كشور • مجموعه مقالات و سخنرانيهاي دومين همايش گاز ايران • نشريات و سايت هاي تخصصي مرتبط