اصلاح الگوی مصرف گاز در بخش مسکن با پیشنهادات تکمیلی برای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان
اصلاح الگوی مصرف گاز در بخش مسکن با پیشنهادات تکمیلی برای مبحث 19 مقررات ملی ساختمان “صرفه جویی در مصرف انرژی، حفظ منابع طبیعی و محیط زیست وظیفه ملی ماست” دکتر جواد نوفرستی استاد دانشگاه الزهرا، کارشناس بهینه سازی مقدمه تجربه سخت بحران قطعی گاز در برخی از منـاطق کشـور در روزهای سرد زمستان 86 هنوز از ذهن ها بیرون نرفته است و با وضعیت و روند کنونی احتمال تکرار آن قطعی است. توجه به رشد بالای تقاضا در مقایسه با رشد کم عرضـه گـاز، سـهم بالای گاز مصرفی در ماه های سرد سـال در بخـش خـانگی و تجاری، سهم هر یک ازمحصولات و سیسـتم هـای گازسـوزمــورد اســتفاده در بخــش مســکن و رانــدمان مصــرف آنهــا، نشان دهنده این واقعیت است که کشور ما نه با بحران تولیـد و عرضه بلکه با بحران جدی مصرف مواجه است. شاهد هستیم که مجموعه وزارت نفت و بـویژه شـرکت ملـی گاز ایران، تمام توان خود را بـرای رفـع نگرانـی و کاسـتن از احتمال وقوع بحرانی دوباره در عرصه گاز بهکار بسـته اسـت، اعلام بهرهبرداری از چند خط انتقـال گـاز بـا هـدف تقویـت شبکه، انجام بیش از 250 مورد اقـدام اصـلاحی و تقـویتی در شبکه گاز کشور بهمنظـور آمـادگی بـرای خـدماترسـانی در فصل سرد سـال و انجـام اقـداماتی بـه منظـور تـامین قطعـی سوخت نیروگاهها و … اما واقعیت این است که آنچه موجـب نگرانی است عدم توازن بین جمع تقاضا (مصرف، صادرات و تزریق به چاههای نفت) و عرضه (تولید و واردات) گـاز مـی باشد. حتی با فرض تحقق تمامی برنامـه هـای وزارت نفـت، طراحی و اجرای پروژه هـای بـزرگ ملـی در جهـت کـاهش مصرف گاز از طریق اصلاح الگوی مصـرف بـویژه در بخـش خـانگی کـاملا” ضـروری اسـت. کـاهش مصـرف در بخـش خانگی علاوه بر کمک به تامین نیـاز و جلـوگیری از تعطیلـی صنایع و نیروگاهها، وابستگی مـا بـه واردات گـاز را برطـرف نموده و افزایش صادرات آن را در پی خواهد داشت که نتیجه آن کمک به رشد و شکوفایی اقتصاد کشور است. در این بین، آنچـه ضـروری اسـت فرهنـگ سـازی و تـرویج سیستم ها و محصـولات تـامین کننـده آب گـرم و گرمـایش واحدهای مسکونی است. جالب است که بـدانیم چنانچـه بـه تغییر و اصلاح الگوی مصرف گـاز در سـاختمانهای فعلـی و ساختمان های در حال ساخت از طریق بکارگیری سیستم هـا و محصولات با راندمان بالا فکر کنـیم، صـرفه جـویی واقعـی تحقق یافته است. ایــن مهــم نیازمنــد عــزم جــدی و ملــی از جانــب همــه دست انـدکاران بخـش مسـکن (قـانون گـذاران و مجریـان)،وزارت نفت، تولیدکنندگان، سازمانهای نظارتی، رسـانه هـا و در نهایت مردم است اما خوشبختانه به سـرعت و سـهولت و بدون سرمایه گذاری و هزینه بالا قابل اجراست. نگاهی به روند عرضه و تقاضای گاز در کشور میزان عرضـه (تولیـد و واردات) گـاز کشـور در سـال 1385 حدود 417 میلیون مترمکعب و میزان تقاضای کشور (مصـرف داخلی، تزریق و صادرات به ترکیه) 526 میلیون مترمکعب در روز بوده، بدین معنا که در ماههای سرد سال 85 بیش از 109 میلیون مترمکعب کمبود گاز در کشور وجود داشته است. طبق پیش بینی های کارشناسان، با ادامه روند فعلـی، بـدون در نظـر گرفتن نیازهای جدید از جمله مناطق جدید در دست توسـعه شبکه گاز طبیعی در استانهای مختلف، افزایش نیاز تزریق، خط لوله صلح و همچنین بیتوجهی کشور به مقوله تبـدیلات گازی و صنایع انرژیبر، طی 5سال آتی میـزان تولیـد بـه 552 میلیون مترمکعب و تقاضا به 744 میلیـون مترمکعـب خواهـد رسید. بدین معنا که کشور ما در 5 سـال آتـی بـا سـالانه 192 میلیون مترمکعب کسری گاز روبرو بـوده و بـا ایـن رونـد بـه احتمال زیاد در 10 سال آینده به زمره کشـورهای وارد کننـده گاز خواهد پیوست! هرچند در روزهای پایانی آبان 87 با تولیـد 480 میلیـون متـر مکعب رکورد 474 میلیون متر مکعبی تولیـد روزانـه سـال 86 شکسته شد اما اعلام گردید که متاسفانه تمام گـاز تولیـدی در کشور مصرف شد. به استناد سایت شرکت ملی گاز، مصرف گـاز روزانه کشور در آبان ماه 1387 بـا آبـان 1386 مقایسـه شـده است. ملاحظه می شـود چنانچـه سـرمای بیشـتر آبـان 87 در مقایسه با آبان 86 در ماههای بعد و بویژه در دی و بهمن ادامه می یافت، شاهد بحران کمبود گاز، افت فشـار در بسـیاری از استانها و در نهایت قطعی گاز برخی مناطق می بودیم. رشد مصرف سالیانه گاز در بخش خانگی تجاری کشـور بـالغ بر 15 %است. در 2 سال اخیر، میزان تولیـد در حد رشد مصرف افزایش نیافته است و درنتیجه در صورت مواجه شدن با زمستان سرد معمولی و نه مشابه زمستان 86 درماههای سرد امسال نیازمند توقف صادرات به ترکیه و افزایش واردات گاز از ترکمنستان و حتی آذربایجان خواهیم بود. نگاهی به آمار و ارقام سایر کشورهای جهان نشـان مـیدهـد، استفاده بیرویه انرژی خاصه گاز طبیعی در مصـارف عمـومی (خانگی و تجاری) از اولویتهای پایینتری نسبت به مصرف در حوزههای تاثیرگذار بر اقتصاد کشورها برخوردار است امـا در کشور ما برعکس نگاه غالب امروز ما به گاز و حتی نفت و فراورده های نفتی، کاربرد “سوخت” و نه توان و کاربرد مولدو ایجادکننده ارزش افزوده آن برای تولید ناخالص ملی بـرای حرکت در جهت پیشرفت صنعتی کشور است. براساس آمارهای موجـود، میـزان شـدت مصـرف انـرژی در کشور ایران 17 برابر ژاپن، 4 برابر کانادا و 2 برابر چین اسـت و اگر این روند رشد مصرف انـرژی در کشـور ادامـه یابـد و مدیریت صحیحی در خصـوص توزیـع و مصـرف انـرژی در کشور صورت نپذیرد در آیندهای نزدیک با بحران های جـدی تر روبرو خواهیم بود. سهم مصرف گاز در بخش های مختلف در بخش خانگی در فصول تابستان و زمستان با توجه به آمار ، سهم مصارف خانگی- تجاری درماههای سرد سال تکان دهنده بوده و ضرورت اجـرای طـرحهای بزرگ ملی مورد نظر بـرای صـرفه جـویی را تاییـد مـی نماید. نگاهی به آمار و ارقام سایر کشورهای جهان نشـان مـیدهـد، استفاده بیرویه انرژی خاصه گاز طبیعی در مصـارف عمـومی (خانگی و تجاری) از اولویتهای پایینتری نسبت به مصرف در حوزه های تاثیرگذار بر اقتصاد کشورها برخوردار است امـادر کشور ما برعکس نگاه غالب امروز ما به گاز و حتی نفت وفراورده های نفتی، کاربرد “سوخت” و نه توان و کاربرد مولدو ایجادکننده ارزش افزوده آن برای تولید ناخالص ملی بـرایحرکت در جهت پیشرفت صنعتی کشور است. براساس آمارهای موجـود، میـزان شـدت مصـرف انـرژی درکشور ایران 17 برابر ژاپن، 4 برابر کانادا و 2 برابر چین اسـت و اگر این روند رشد مصرف انـرژی در کشـور ادامـه یابـد و مدیریت صحیحی در خصـوص توزیـع و مصـرف انـرژی در کشور صورت نپذیرد در آیندهای نزدیک با بحران های جـدی تر روبرو خواهیم بود. سهم مصرف گاز در بخش های مختلف در بخش خانگی در فصول تابستان و زمستان با توجه به آمار جدول زیر، سهم مصارف خانگی- تجاری در ماههای سرد سال تکان دهنده بوده و ضرورت اجـرای طـرح های بزرگ ملی مورد نظر بـرای صـرفه جـویی را تاییـد مـی نماید. سهم نوع مصارف خانگی در گاز مصرفی بنا بر گزارش شرکت بهینه سازی مصـرف سـوخت بیشـترین مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی مربـوط بـه گرمـایش، بـا سهم 70 %است. اصلاح الگوی مصرف در سیستمها و وسـایل تـامین کننـده گرمـایش واحـدهای مسـکونی از بالاترین اولویت برخوردار است و از آن طرف، صرف منابع و امکانات بـرای بهبـود رانـدمان و کـاهش مصـرف گـاز بـرای مصارف پخت و پز در اولویت نمی باشد. • سیستم هـا و لـوازم اصـلی تـامین کننـده گرمـایش ساختمان: بخاری، سیستم حرارت مرکزی، پکـیج و شومینه • لوازم و سیستم های اصـلی تـامین کننـده آب گـرم ساختمان: آبگرمکن، سیستم حرارت مرکزی و پکیج بدین ترتیب، با توجه به نقش مشترک سیسـتم هـای حـرارت مرکزی در تامین گرمایش و آب گرم بهداشتی و نیـاز بـه آب گرم در تمام روزهـا و ایـام سـال، بـا هـدف صـرفا” کـاهش مصرف و اتلاف گاز طبیعی، اولویـت اول در اصـلاح الگـوی مصرف، سیستم حرارت مرکزی یا همان موتورخانه مرکـزی می باشد. امـا بـا توجـه بـه سـطوح مختلـف و دهـک هـای درآمدی خانواده های ایرانی بیش از 60 %خانواده های ایرانـی که غالبا” در سطوح درآمدی متوسط به پایین جامعـه هسـتند،برای تامین گرمایش محل سکونت خود در ایام سرد سـال، از بخاری استفاده می کنند. با درنظر داشتن هدف دولت و نظـام مبنی بر حمایت از دهک های متوسط و پـایین جامعـه کـه در طرح تحول اقتصادی یا طرح هدفمند کردن یارانه ها مـد نظـر است در کنار هدف اصلاح الگـوی مصـرف گـاز، بـرای ایـن گروه از جامعـه توجـه همزمـان بـه اصـلاح الگـوی مصـرف آبگرمکن و بخاری نیز ضرورت پیدا می کند. همچنین تامل در جدول فوق، بـه درک و بـاور موضـوع زیـر کمک می کند: • بر اساس یک تحقیـق انجـام شـده و بـه نقـل از یکـی از اعضای هیئـت مدیره سـازمان نظـام مهندسـی سـاختمان استان مازندران، انرژی مصرفی در ساعات غیر مفید شبانه روز (12 شب تا 6 صبح) در شـهر ”سـاری“ بـرای گـرم نگهداشتن مخازن ذخیره آب گرم (سیستم هـای حـرارت مرکزی و آبگرمکن های مخزنی)، معادل انرژی مورد نیاز یک شهر 15000 نفری است!! کشورهای مصرف کننده گاز که مانند ایـران از ذخـایر عظـیم گاز بهرهمند نیستند، سالهاست که برای این معضـل و مشـکل اساسی راهکار پیدا کرده و بجای مخازن نگهـداری آب گـرم، استفاده از تکنولوژی های نـوین و محصـولات بـا بـازده بـالا همچون آبگرمکن و پکیج دیواری برای تامین آب گرم فـوری و دائــم و گرمـایش را بکـار گرفتـهانـد. بـا اسـتفاده از ایـن تکنولوژی، نیازی به مخـازن نگهـداری آب گـرم نبـوده و در نتیجه شاهد استفاده بیهوده یا اتلاف گاز و انـرژی بـرای گـرم نگهداشتن آب این مخازن (نمونه مثال شهر ساری) نیستیم. با مروری بر اعداد و ارقام جـدول مربوطـه، شـاید اسـتفاده از وسایل و سیستم های با راندمان پایین عجیب بـه نظـر برسـد. بله، اما این یک واقعیت است که با با توجه به سهم کم هزینـه پرداختی توسط مصـرف کننـده (10 تومـان بـه ازای هـر متـر مکعب گاز) در حالیکه هزینه تمام شده آن 69 تومان اسـت و مابقی (59 تومان برای هر متر مکعب) توسط دولت و بواقع از محل بیت المال سوبسید می شود و با در نظـر داشـتن قیمـت ثابت گاز پرداختی توسط مصـرف کننـده در 5 سـال اخیـر در کنار تورم میانگین بالای 15 %موجب شده است کـه نـه تنهـا مصرف کنندگان به رده برچسب انرژی در زمان خرید، صـرفه جویی یا اصلاح الگوی مصرف توجه نکنند بلکه تثبیت قیمت در فضای تورمی به معنی کاهش قیمت بـوده و خـود مشـوق افزایش مصرف نیز بوده است. موضوع اصلاح قیمـت حامـل هـای انـرژی در 2 دهـه اخیـر همواره مورد توجه و تاکید کارشناسان و مسئــولین دولتـی و خصوصی، محققین و دانشگاهیان بوده است امـا شـاید مـازاد عرضه نسبت به تقاضا و عـدم امکـان صـادرات گسـترده آن، انگیزه و فشار زیادی برای اجرایی کردن ایـن تصـمیم بـزرگ ملی ایجاد نکرده بود. اما وضعیت در سالهای اخیر متفـاوت از قبل است و شرایط کنونی، مسئـولین کشور را ناگزیر به اتخاذ این تصمیم سـخت امـا بسـیار مهـم و حیـاتی کـرده اسـت و خوشــبختانه در ایــن تصــمیم، همــه (دولــت، مجلــس و کارشناسان) متفق القـول هسـتند. در مقطـع حسـاس کنـونی، مسئـولیت همه دست اندرکاران دولتی و خصوصـی و رسـانه هاست تا برای زمان اجرای طرح هدفمند کردن یارانـه هـا در آینده نزدیک آماده باشند و راهکارهای درست و صحیح را به جامعه و مصرف کنندگان معرفی کنند. • با اجرای طرح تحول اقتصادی و هدفمند کردن یارانه هـا طی ماههای آینده، توجـه مصـرف کننـدگان بـه رانـدمان وسایل و سیستم های مـورد اسـتفاده بـه شـدت افـزایش خواهد یافت و در نتیجه به انتخاب وسایل و سیستم های با راندمان بالا گرایش پیدا خواهند نمود. پیشنهاد می شود علاوه بر تولیدکننـدگان وسـایل و سیسـتم هـای مـرتبط، دست اندرکاران بخش مسکن برای کمک به عرضه بهتـر و سریعتر واحدهای مسکونی در حـال سـاخت، بـه ایـن نکته مهم توجه داشته باشند مبحث 19 مقررات ملی سـاختمان و لـزوم بـازنگری بـا هدف اصلاح الگوی مصرف واقعی مطابق با الزامات صحیح مبحث 19 با هزینه یا سرمایه گذاری قابل توجه اما توجیه پذیر می توانیم مانع اتلاف انـرژی تولیـد شده در واحد مسکونی شویم. جای این سوال باقی است که با اجـرای کامـل و صـحیح مبحـث 19 در واحـد مسـکونی در حالیکه سیستم یا وسیله مورد استفاده راندمان مثلا” 50 %دارد، چنــد درصـد مـی تـوانیم از اتـلاف انـرژی مفیـد باقیمانــده جلوگیری کنیم در حالیکه نزدیک بـه 50 %انـرژی در سیسـتم مورد استفاده به هدر رفتـه اسـت و بـا تغییـر سیسـتم، صـرفه جویی واقعی و بلند مدت محقق می شود؟ • ضروری است در مقررات علاوه بر الزامات و راهکارهای درست تدوین شـده، بکـارگیری سیسـتم هـا و وسـایل انرژی بر راندمان بالا تشویق گردد و مهمتر از آن، استفاده از سیستم ها و وسایل انرژی بر با راندمان پایین یا مردود، ممنوع شود. الزامات فعلی مبحث 19 برای تحقق اهـداف بهینه سازی، شرط لازم است امـا کـافی نیسـت. ایـن دو راهکار، مکمل و لازم و ملزوم هم هستند و هر دو باید در مبحث 19 الزامی و ترویج گردند. • نکته ایمنی: برای تحقق اهداف بهینه سازی، نبایـد ایمنـی فراموش شود و برعکس برای تحقق ایمنی، بهینـه سـازی نباید قربانی شود. راهکارهایی وجود دارد کـه ایمنـی و بهینه سازی را همزمان محقق می سازند. در مبحث 19 در کنار تاکید ویژه بر درزبنـدی درب هـا و پنجـره هـا و … برای جلوگیری از اتلاف گرمای محیط، لازمست به لـزوم تعبیه دریچه ای بـاز بـرای جریـان هـوا بـرای احتـراق و همچنین حفظ سلامت ساکنین و جلوگیری از مرگ هـای خاموش بویژه در واحـدهای مسـکونی بـا زیربنـای کـم، تاکید ویژه شود. در صورت عدم تعبیه دریچـه هـوا، تنهـا راهکار موجود استفاده از سیستم هـای گرمـایش و آب گرم محفظه احتراق بسته خواهـد بـود کـه بایـد تاکیـد، ترویج و حتی الزامی شود. بخاری و راهکارهای اصلاح الگوی مصرف گاز در بخـش خانگی: با توجه به دهک های درآمدی استفاده کنندگان از بخـاری، در این بخش کمتر می توان به راهکـار سیسـتم هـای جـایگزین پرداخت و درنتیجه نقش اصلی و محوری را خـانواده هـا بـر عهده دارند: 1 .ساده ترین و کم هزینه ترین راهکار که از خانواده هـا و خریداران بخاری انتظار می رود: توجـه بـه رانـدمان مصرف بخاری و انتخاب بخاری با بالاترین رده برچسب انرژی بجای بخاری فاقد برچسب یا دارای رده پایین. در این بین انتظار میرود تولیدکنندگان محتـرم بخـاری روی ارتقای راندمان حرارتی بخاری ها بـا جـدیت تمـام کـار کنند و سازمانها و ارگانهای دولتی مرتبط، حمایت خود را از تولیدکنندگان دریغ ننمایند. 2 .راهکار اساسی و بلند مـدت هرچنـد پرهزینـه کـه از دست اندرکاران و متولیان بخـش سـاختمان و دولـت انتظار می رود: فرهنگ سازی و ترویج استفاده از سیستم گرمـایش پکـیج شـوفاژ بجـای بخـاری بـرای بخشـی از ساختمان های جدیـد بـویژه در منـاطق شـهری و بطـور خاص در مناطق سردسیر کشور. این اقـدام مـوثر را مـی توان در پروژه های بزرگ ملـی از جملـه مسـکن مهـر و دیگر پروژه های انبـوه سـازی و سـاخت و سـاز بخـش تعاونی انتظار داشت. سیستم حـرارت مرکـزی و راهکارهـای اصـلاح الگـوی مصرف گاز با توجه به شاخص راندمان، نزدیک به نیمی از گاز مصرفی در موتورخانه ها به هدر می رود. مهمترین عوامل پایین بودن کارایی موتورخانهها و اتلاف انرژی: 1 .اختلاط ناقص سوخت و هـوا و در نتیجـه احتـراق ناقص 2 .عدم انعطافپذیری در مقابل تغییرات شرایط جـوی و شرایط کاری موتورخانه ها .عدم تنظیمات فصلی در موتورخانهها 4 .طراحی موتورخانهها بـا تکنولـوژیهـای قـدیمی و اجرای غیر حرفه ای آن در اکثر ساختمان ها 5 .عدم تنظیم درست و در برخـی مـوارد پـایین بـودن راندمان مشعل 6 .مناسب نبودن دیگ، عدم عایقبندی و وجود رسوب در داخل پرههای دیگ 7 .عدم تناسب ظرفیت حرارتی دیگ با مشعل 8 .مناسب نبودن دودکش و طراحی غلط لولهکشی 9 .عدم انطبـاق ظرفیـت حرارتـی موتـورخانـه بـا بـار حرارتی ساختمان 10 .عدم تنظیم صحیح ترموستات 11 .دور بودن منبع آب گرم از مصرف کننده 12 .عدم امکان تنظیمات دلخواه و نداشتن استقلال 13 .استفاده از دیگهای چدنی به عنوان مبدل حرارتی 14 .عدم امکان تنظیم دمای مناسـب و مجـزا بـرای آب گرم مصرفی و گرمایش راهکارهای اصلاح الگوی مصرف گاز در موتورخانه ها: 1 .راهکار غیر اصلی و پرهزینه یا بعبارت بهتر نیازمند سرمایه گذاری زیاد: رعایت کامل مبحث 19 مقررات ملی ساختمان از جمله عایق بندی مناسب و کامل مخازن ذخیره آب گرم، لوله های رفت و برگشت آب گرم، اجرای سیستم های کنترل هوشمند موتورخانه و … با وجود بار مالی سنگین آن در ساختمان های جدید الاحداث 2 .راهکار اصلی، سریع و حتی کم هزینه: استفاده از تکنولوژی نوین اشاره شده در تامین فوری آب گرم مورد نیاز مدار گرمایش و آب گرم بهداشتی یعنی استفاده از سیستم های مستقل پکیج شوفاژ دیواری که در غالب ساخت و سازهای جدید قابلیت اجرا دارند. نکته مهم ایمنی: با توجه الزامات مبحث 14 و 17 مقررات ملی ساختمان، توجه جدی به طراحی و اجرای دودکش استاندارد سیستم ها و لوازم گازسوز دودکش دار و همچنین تهویه مناسب هوا برای احتراق ضروری است. مطابق مبحث 17 در واحدهای مسکونی زیر 60 متر و همچنین ساختمانهای 10 واحد به بالا، نصب وسایل گازسوز ظرفیت بالا ممنوع است مگر آنکه هوای مورد نیاز برای احتراق را از محیط بیرون تامین کند یعنی تنها راه حل موجود، استفاده از سیستم های محفظه احتراق بسته می باشد. علاوه بر دو گروه واحدها و ساختمان های اشاره شده، این گزینه برای ساختمانهای فاقد دودکش استاندارد لازم برای وسیله گازسوز با دودکش طبیعی نیز بهترین و کاملترین راه حل است. 3 .راهکار مناسب و جدید برای ساختمان های بزرگ اداری، تجاری و برج های مسکونی بلند مرتبه و موتورخانه های موجود: با یادآوری و تایید این واقعیت که در تمام ساختمانها نمی توان انتظار داشت که بتوان سیستم مستقل پکیج را بعنوان جایگزین موتورخانه طراحی و اجرا نمود، سیستم های مدولار با ظرفیت و راندمان بالا که علاوه بر امکان اجرا در محل موتورخانه در پشت بام نیز قابل اجرا هستند اما سیستمی مشابه پکیج های شوفاژ دیواری دارند و فاقد مخزن ذخیره آب هستند، بجای سیستم های دستی و سنتی حرارت مرکزی توصیه می شوند. این ساختمان ها شامل ساختمان های موجود دارای سیستم حرارت مرکزی، ساختمان های بزرگ اداری و تجاری و برج های بلندمرتبه مسکونی می باشند. چون در برجهای مسکونی و همچنین ساختمان های اداری و تجاری بزرگ بواسطه نیاز همزمان به سیستم سرمایش مناسب، طراحی و اجرای سیستم حرارت مرکزی لازمست. با سیستم جدید پیشنهادی، اجرای توصیه های و الزامات مبحث 19 از جمله عایق بندی لوله های آب گرم همچنان به قوت خود باقی است. سیستم پکیج شوفاژ دیواری: در حالیکه راندمان قابل قبول برای پکیج در استانداردهای بین المللـی 84 %و در اسـتاندارد ملـی (اسـتاندارد تشـویقی) 75 % اسـت خوشـبختانه ایـن سیسـتم یـا محصـول مناسـب بـرای جایگزینی با موتوخانه هـای مرکـزی، سالهاسـت کـه بدسـت صنعتگران و کارگران عزیز ایرانی تولید و عرضه می گردد. • استفاده از پکیج شوفاژ دیواری با رانـدمان بـالا مـی تواند مصرف گاز در واحد مسکونی را در مقایسه با موتورخانه مرکزی به نصف تقلیل دهد. • همچنین، پکیج شوفاژ دیواری بسیاری از معضـلات سیستم های مشـترک حـرارت مرکـزی (معضـلات آپارتمـان نشـینی) را برطـرف نمـوده و بـا الگـوی مصرف هر واحـد مسـکونی قابـل برنامـه ریـزی و کنترل است. • سیستم پکیج شوفاژ دیواری علاوه بر تمـام مزایـای اشاره شده برای استفاده کنندگان و صرفه جویی بالا در مصرف گاز، برای سازندگان ساختمان نیز از نظر میزان و زمان سـرمایه گـذاری و خـواب سـرمایه و همچنــین اســتفاده بهینــه از فضــای مــورد اشــغالی موتورخانه (مثلاً پارکینگ) و … بصرفه تر است. رادیاتور، مکمل سیستم حرارت مرکزی و پکیج رادیاتور بعنوان یکی از اجزای سیستم، نقش تعیـین کننـده ای در کارکرد مناسب سیستم گرمـایش اعـم از سیسـتم حـرارت مرکـزی یـا سیسـتم مسـتقل پکـیج دارد. در اکثـر واحـدهای مسکونی بدون در نظر گرفتن نیاز گرمـایی سـاختمان کـه بـه عوامل زیادی مرتبط است (منطقه جغرافیـایی، نـوع و کیفیـت مصالح ساختمانی، ارتفاع واحد، عایق بندی یا عدم عایق بندی ساختمان، نوع پنجره های بکار رفته، شمالی یا جنـوبی بـودن، طبقه و …) به اشتباه عددی بعنوان تعداد پره رادیـاتور تهیـه و نصب می گردد. در حالیکه تعداد پره مورد نیاز باید بر اسـاس نیاز محاسبه شده گرمای مورد نیاز و تـوان حرارتـی رادیـاتور توسط کارشناسان و مشاورین تاسیسات محاسبه گردد. عدم محاسبه دقیق تعداد پره بر اساس اصول مهندسی و بویژه عدم توجه به توان حرارتی رادیاتور مورد استفاده یا عدم دقت توان حرارتی اعلام شـده از سـوی شـرکتهای عرضـه کننـده، موجب می گردد کـه بـا وجـود کـارکرد سیسـتم موتورخانـه مرکزی یا پکیج در بالاترین حد تـوان، واحـد مسـکونی گـرم نشود. در ایـن وضـعیت اسـتفاده کننـده درجـه سیسـتم را در بالاترین درجه قرار می دهد و مشکل را در سیسـتم گازسـوز می بیند (در حالیکه مشکل در توان حرارتی رادیاتور است) و چون مشکل سرما برطـرف نمـی شـود، مشـتری ناچـارا” بـه استفاده از شومینه با رانـدمان بسـیار پـایین کـه خطـرات گـاز گرفتگی را هم در پی دارد یا استفاده از بخاری برقی یـا سـایر روشهای غیر استاندارد و ایمن (اجاق خوراک پزی و …) برای نجات از سرما رو می آورد. کمترین نتیجه این اقدام، افـزایش گاز یا برق مصرفی و هزینه پرداختی مشتری اسـت و بعضـا” شاهد اتفاقات دردناک مرگ های خاموش هستیم. عوامل تاثیر گذار در توان حرارتی رادیاتور: 1 .تکنولوژی تولید 2 .طراحی مهندسی پره ها 3 .آلیاژ مواد اولیه و آلومینیوم (هموژن بودن) از این رو، به کارشناسان و مشاورین تاسیسات و سـاختمان و همچنین فروشندگان، نصاب ها و همچنین خریـداران توصـیه می شود در انتخاب رادیاتور، توان حرارتی رادیاتور را مد نظر قرار دهند و بر این اساس تعداد پره لازم و مناسـب را تعیـین نمایند. شیر ترموسـتات رادیـاتور و راهکارهـای بهینـه سـازی مصرف گاز یکی از ابزارها یا سیستم های مکمل سیستم گرمـایش کـه در مبحث 19 تاکید شده و می تواند بر صـرفه جـویی تاثیرگـذار باشد، ترموستات است. اما شاهد هستیم کـه بـه علـت اینکـه حسگر ترموسـتات در همـان محـل نصـب یعنـی روی شـیر ورودی رادیاتور قرار دارد و محیط پیرامون آن زودتر از فضای محل سـکونت گـرم مـی شـود و همچنـین بعضـا” مصـرف کنندگان جلوی رادیـاتور وسـایل خانـه از جملـه کمـد، میـز تلویزیون، مبلمان و… قرار می دهند یا رادیاتور پشت پـرده یـا فرورفتگی دیوار قرار دارد که درنتیجه محل شیر ترموسـتاتیک سریع گرم می شود، دما به نقطه عملکرد ترموستات می رسـد و ترموستات فرمان قطع جریان آب گرم ورودی به رادیاتور را می دهد، این در حالیست که محل سـکونت مصـرف کننـده گرم نشده است. نوع طراحی و محل قرار گـرفتن رادیاتورهـا اگر بر اساس اصول مهندسی و مطابق توصیه های مبحـث 19 نباشد، این وضعیت را تشدید می کند. ساکنین مجـددا” و بـه اشتباه اشکال را در سیستم گرمایش مـی بیننـد و بـه افـزایش درجه و … اقدام می کنند اما چـون مشـکل حـل نمـی شـود، بعضا” با دستکاری آگاهانه، کارکرد ترموستات شیر را قطع می کنند و شیر ترموستات به شـیر معمـولی تبـدیل مـی شـود در حالیکه استفاده کننده به امید کمک به صرفه جویی، بـا وجـود سوبسید دولتی هزینه بالاتری برای آن پرداخته بود. در نتیجه نوع شیرهای ترموستات رایـج در کشـور عـلاوه بـر عدم تناسب با اقلیم و نیاز خانوادههای ایرانی بـه دلیـل محـل قرار گرفتن آنهـا در بخـش قابـل تـوجهی از سـاختمان هـای امروز، کمک چندانی به صرفه جویی مصرف گـاز نمـی کنـد، پیشنهاد می شود: 1 .حــداقل اقــدام اصــلاحی: عرضــه و بکــارگیری شیرهای ترموستات رادیاتور متناسب با اقلیم و نیـاز کشور و همچنین استفاده از حسـگرهای مسـتقل از رادیاتور اما مرتبط با شیر آن و نصب در نزدیکتـرین نقطه مورد نیاز استفاده کننده 2 .راه حل اساسی: استفاده از ترموستات اتاقی بجـای شیرهای ترموستات رادیاتور با مزیت اصلی قابلیـت اتصال به سیستم گرمایش بـرای خـاموش و روشـن کردن آن جهت تنظیم گرمای محیط که بسیار مقرون بصرفه است. آبگرمکن و راهکارهای اصلاح الگوی مصرف: با توجه به مقایسه راندمان آبگرمکن مخزنی و فوری بـه نظـر می رسد با تغییر در ترکیب تولید و استفاده از انواع آبگـرمکن در کشور در فاصله سالهای 1375 تا 1386 گام بسـیار مـوفقی در جهت اصلاح الگوی مصرف گـاز در ایـن بخـش برداشـته شده است و شاید به همین دلیل است که سهم گـاز مصـرفی در تامین آب گرم کمتر از یک سوم سهم گـاز مصـرفی بـرای تامین گرمایش است. اگر تغییر مثبت اشاره شده در مـورد تغییـر ترکیـب آبگـرمکن تولیدی و مصرفی کشور اتفاق نیفتـاده بـود و در سـال 1386 همان وضعیت سال 1375 در مورد سهم انواع آبگرمکن وجود می داشت، بحران زمستان 86 بسیار جدی تر و شاید در تمـام استانها رخ می داد و شاید بسیار زودتر از 86 اتفاق می افتاد. بدین ترتیب به نظر می رسد در مجموع کل کشـور وضـعیت راندمان و گاز مصرفی در آبگـرمکن هـا وضـعیت مطلـوبی را نشان می دهـد هرچنـد ایـن وضـعیت را در برخـی منـاطق و استانها شاهد نیستیم و تغییر الگوی مصرف از انواع آبگـرمکن های گازی مخزنی به آبگرمکن فـوری گـازی در ایـن منـاطق ضروری است. • جالب توجه است که بین کمبـود و قطعـی گـاز در زمستان 86 با سهم بیشـتر آبگـرمکن مخزنـی مـورد اسـتفاده در بسـیاری از اسـتانهای مـد نظـر، رابطـه مســتقیمی وجــود داشــت. (اســتانهای مازنــدران، گلستان، سمنان، آذربایجان غربی، کرمان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویـه و بـویر احمـد و منـاطقی از استانهای خراسان رضوی و شمالی) • در دومین همایش گاز ایران یکی از مشاورین بهینـه سازی اعلام نمود، وضعیت مصرف گـاز آبگـرمکن های مخرنی در ایران فاجعه است و شاید بـا ارفـاق برخی از آنها در رده G قرار گیرند. (یعنی بین صـفر تا 20 -%صرفه جویی یا بعبارتی فاقد صرفه جویی) و در نتیجه، اکثـر آبگـرمکن هـای مخزنـی تولیـدی کشور، از نظر مصرف گاز ”مردود“ هستند. مقایسه مصرف گاز آبگرمکن ها و ایده یک پروژه بـزرگ ملی برای اصلاح الگوی مصرف چنانچه دو نوع آبگرمکن مورد نظر برای یک زمان مساوی کار کنند (مثلا” نیم سـاعت)، مصـرف آبگـرمکن فـوری دیـواری مطابق استاندارد نزدیک به 2 برابـر آبگـرمکن مخزنـی اسـت. (مصرف آبگرمکن دیواری حدود 5.2 متر مکعب و در مخـزن دار 5.1 متر مکعب در ساعت است) خوشبختانه بعد از الزامی شدن برچسب انرژی آبگرمکن های فوری و مخزنی (هرچند بطور کامل اجرا نمی شود) بر اساس تست های دقیق آزمایشـگاهی، مصـرف سـالیانه گـاز طبیعـی آبگرمکن ها مشخص گردیـد کـه در آبگـرمکن هـای فـوری متداول در کشور بین 550 تا 650 متر مکعب است (رده هـای E,D,C (و آبگرمکن های مخزنی متداول بالای 900 تـا 1000 متر مکعب است. درنتیجه، بطور متوسط یک آبگرمکن مخرنی در سال حدود 350 متر مکعب بیشتر از یک آبگرمکن فـوری گاز مصرف می کند. این تفاوت به زبان سـاده یعنـی تقریبـا” روزی 1 متر مکعب مصرف بیشتر که این اختلاف در تابسـتان کمتر و در زمستان بسیار بیشتر است و می دانـیم کـه اهمیـت صـرفه جـویی گـاز در اوج مصـرف یـا پیـک مصـرف یعنـی روزهای سرد سال است: • برای تامین نیاز آب گرم یک خـانواده 4-5 نفـره در یک روز سرد، میانگین زمان کارکرد آبگرمکن فوری حـداکثر 2 سـاعت و آبگـرمکن مخزنـی حـداقل 6 ساعت است. در اینصورت مصرف روزانه آبگرمکن فوری در روزهای سرد سال نزدیک به 5 متر مکعب و در آبگرمکن مخزنی نزدیک به 9 متر مکعـب مـی باشد و در نتیجه اختلاف به 4 متر مکعب می رسد. از مجموع نزدیک به 10 میلیون آبگرمکن در حال اسـتفاده در کل کشور، حدود 3 میلیون آن گازی مخزنی است که عمـدتا” دارای عمر بالا، فرسوده و دارای راندمان بسـیار پـایین و غیـر قابل قبول هستند. با مقایسه میزان مصرف این تعداد آبگرمکن در روزهای سرد سال (اوج مصرف) چنانچـه بتـوان بـا طـرح های حمایتی و تشـویقی مصـرف کننـدگان را بـه جـایگزینی آبگرمکن مخزنی با آبگرمکن فوری با راندمان بـالای متـداول در کشور ترغیب نمود، بطور میانگین روزانه حدود 12 میلیون متر مکعب در گاز مصرفی کشور در اوج مصرف صرفه جویی می شود. این میزان صرفه جویی نزدیک به یـک سـوم کمبـود روزانه گاز در زمستان 86 است که تنها بـا یـک پـروژه سـاده قابل تحقق است. صرفه جویی بالا در استفاده از مواد اولیه دو نوع آبگرمکن برای کشور را به صرفه جویی در مصـرف گـاز باید اضافه نمود. مزیت این طرح برای استفاده کننده علاوه بر صـرفه جـویی دائــمی در مصـرف گـاز، قیمـت مناسـب تـر آبگرمکن های فوری، استفاده بهینه از فضای مفید آپارتمـان و دسترسی به آب گرم فوری و دائـم است. اشاره کوتاه به آبگرمکن خورشیدی: با آزاد شدن قیمت حامل های انرژی و افزایش توجه خانواده ها به هزینه سوخت و البته در صورت حمایت جـدی دولـت (پرداخت سوبسید) می توان امیدوار بود که حداقل در برخـی از منــاطق کشــور ظــرف چنــد ســال اســتفاده از آبگــرمکن خورشیدی بیش از امروز رونق گیرد. در نظر داشته باشیم که آبگرمکن خورشیدی بعنوان مکمل سایر سیستم های تامین آب گـرم اشـاره شـده (حـرارت مرکزی، پکیج و آبگرمکن) می باشد و نه جایگزین آنها. جمع بندی پیشنهادات و راهکارها 1 .اضافه شدن الزامات و تشویق های استفاده از سیستم ها و وسایل انرژی بر دارای راندمان بالا و ممنوعیت سیستم ها و وسایل با راندمان پایین یا مردود به مبحث 19 مقـررات ملی ساختمان 2 .ترویج و تشویق سازندگان مسکن بـه طراحـی و اجـرای سیستم های مدرن گرمایشی یعنی پکیج بجای بخاری یـا موتورخانه مرکزی با الگـو بـرداری از وضـعیت مطلـوب برخی شهرهای بزرگ کشور بویژه در پروژه هـای بـزرگ ملی مثلا” مسکن مهر و ترویج استفاده از پکـیج هـای بـا محفظه احتراق بسته بـا هـدف اجـرای همزمـان الزامـات 19 و 17 ،14 مبحث 3 .تمرکز جدی بـر بهبـود رانـدمان و جلـوگیری از اتـلاف شدید انرژی در موتورخانه های مرکزی موجود با وجـود هزینه یا سرمایه گذاری سنگین یا اجرای سیسـتم جدیـد مدولار بعنوان راهکار جایگزین 4 .فرهنگ سازی و ترویج پیام ”توجه بـه تـوان حرارتـی“ در انتخاب رادیاتور برای سیستم های حرارت مرکزی و پکیج 5 .نصب حسگر ترموستات رادیاتور با فاصله مناسب از محـل نصب رادیاتور و همچنین ترویج ترموستات های اتاقی 6 .تشویق و ترغیب تولیدکنندگان بـه ارتقـای رده برچسـب انـرژی لـوازم گازسـوز از جملـه آبگـرمکن و بخـاری و جلـوگیری از تولیــد و عرضــه لــوازم گازســوز مشــمول برچسب انرژی فاقد رده انرژی (مردود) با اعمال کنترل و نظارت کافی 7 .تدوین استاندارد برچسب انرژی برای بخاری و آبگرمکن با سوخت گاز مایع 8 .برنامــه ریــزی بــرای کــاهش و حــذف تــدریجی تولیــد آبگرمکن مخزنی (اعم از ایستاده و دیواری) و حمایت از تولید آبگرمکن فوری دیواری 9 .طراحی و اجرای پروژه های بزرگ جـایگزینی آبگـرمکن ها و بخاری های فرسوده دارای راندمان پایین (گروه های درآمدی متوسط و پایین جامعه). این پیشنهاد می تواند در قالب طرح هدفمند کردن یارانه ها بجای پرداخت نقـدی انجام شود که در اینصورت، از گروه های خـاص تحـت حمایت و پوشش و همچنین دهک های پـایین درآمـدی حمایت واقعی و بلند مدت صورت خواهد گرفت. 10.توجه به طول عمـر مفیـد لـوازم گازسـوز و تشـویق بـه جایگزینی آن بعـد از اتمـام عمـر مفیـد آن بجـای انجـام تعمیرات مکرر که هزینـه پنهـان و مسـتمر گـاز مصـرفی بویژه با اجرای طرح تحول را در پی خواهد داشت. منابع: • سایت و انتشارات شرکت ملی گاز ایران • سایت و انتشـارات شـرکت بهینـه سـازی مصـرف سوخت کشور • مجموعه مقالات و سخنرانیهای دومین همایش گاز ایران • نشریات و سایت های تخصصی مرتبط
۰ دیدگاه